Cách tính tỉ lệ trong thiết kế đồ họa

Khi làm việc với bất kỳ thiết kế nào, chúng ta đều cần phải biết cách áp dụng và tính tỉ lệ trong layout, điều này sẽ giúp thiết kế của chúng ta có được bố cục chặt chẽ hơn, thuận mắt hơn, không phải đặt những yếu tố thiết kế một cách ngẫu nhiên theo ý thích của mình. 

Trong thực tế, chúng ta có rất nhiều loại tỉ lệ khác nhau. Từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, các bạn cũng đã học những tỉ lệ gấp đôi, gấp ba, lũy thừa, v.v... chúng đều là những tỉ lệ có thể áp dụng trong bất kỳ trường hợp nào. Thiết kế đồ họa cũng vậy, bạn hoàn toàn có thể sử dụng những tỉ lệ đó để áp dụng cho thiết kế của mình. Tuy nhiên, đối với thiết kế đồ họa, ngoài những tỉ lệ đó, chúng ta còn thường thấy những tỉ lệ với số lẻ như 1.2, 1.414, 1.618, 1.84... Vậy những tỉ lệ này là gì và chúng ta có thể áp dụng như thế nào? Các bạn hãy cùng mình tìm hiểu trong bài viết này nha!

Tại sao phải áp dụng và tính tỉ lệ trong layout?

Khi chúng ta làm việc theo ngẫu hứng, chúng ta chỉ đặt các yếu tố thiết kế theo cảm tính cá nhân của mình mà không có sự tính toán. Đôi khi điều đó làm cho thiết kế nhìn không "thuận mắt". Tuy nhiên, thực ra những con số tỉ lệ như 1.2, 1.414, 1.618, 1.84... không cho chúng ta cách sắp xếp một layout, không quy định phải đặt các yếu tố của layout ở đâu, mà chúng chỉ dùng để hỗ trợ việc xác định vị trí, kích thước của các yếu tố sao cho hợp lý và "thuận mắt" người xem nhất. 

Bạn hoàn toàn có thể tự quyết định vị trí của các yếu tố trong thiết kế của mình. Với quy trình thông thường, bạn cũng vẫn nên tự thiết kế theo ý của mình trước để tạo ra được một bản nháp, xác định layout đó có hình ảnh ở đâu, chữ ở đâu. Ví dụ bạn muốn làm một layout với hình ảnh bên trái, chữ bên phải, vậy thì sau khi xác định được mục đích như thế, bạn cần đặt ra những câu hỏi sau:

• Chúng có kích thước bao nhiêu là phù hợp?
• Vị trí chính xác thế nào?
• Nếu muốn xê dịch qua lại, lên xuống thì nên dịch chuyển một khoảng bao nhiêu là hợp lý?
• Nếu có 3-4 hình tròn trang trí thì nên lấy kích thước của các hình tròn đó là bao nhiêu?

Những con số về tỉ lệ sẽ giúp bạn trả lời được những câu hỏi này. Việc tính toán theo tỉ lệ ban đầu có lẽ sẽ tốn của bạn rất nhiều thời gian để làm quen, nhưng dần dần, khi sắp xếp một layout, bạn không cần phải lấy máy tính ra để tính toán chính xác nữa, mà chỉ cần nhắm bằng mắt cũng tương đối chính xác và hợp lý. Điều này giúp bạn tư duy và hình thành một thói quen khá tốt trong việc thiết kế. 

Áp dụng và tính tỉ lệ trong layout như thế nào?

Trong ví dụ tiếp theo đây, mình dùng 2 tỉ lệ là 1/1.616 và 1/1.84 để tính toán.

• Tỉ lệ 1/1.618 được gọi là tỉ lệ vàng, có thể dùng để tính kích thước, hoặc cũng có thể dùng để tính cho các khoảng cách. Nói một cách đơn giản, khi bạn có một kích thước bất kỳ, bạn chỉ cần nhân kích thước đó với con số 1.618, bạn sẽ có được kích thước thứ 2 tương ứng với gấp 1.618 lần so với kích thước ban đầu. 
• Tỉ lệ 1/1.84 là tỉ lệ lặp lại, thường được dùng cho việc tính toán các khoảng cách liên tiếp nhau. Khi bạn có một khoảng cách bất kỳ, bạn nhân khoảng cách này với con số 1.84, bạn sẽ có được khoảng cách tiếp theo liền kề với nó và tương ứng với tỉ lệ gấp 1.84 lần so với khoảng cách ban đầu.

Để dễ ghi chú và thuận tiện cho việc tính toán, người ta sử dụng các con số tượng trưng là 20 : 37 : 68 cho tỉ lệ lặp lại. Các con số này được tạo theo tỉ lệ 20 x 1.84 = 37, 37 x 1.84 = 68, số sau gấp 1.84 lần số trước. 

Vậy các con số 20, 37, 68 đó tương ứng với kích thước bao nhiêu cm (hay inch) trên layout? Chúng ta cùng đi vào ví dụ cụ thể sau đây:

Với ví dụ này, đầu tiên các bạn cứ sắp xếp vị trí hình ảnh và chữ ở bất kỳ vị trí nào mà bạn muốn, nhằm xác định tổng thể của thiết kế trước, làm theo ý tưởng và mục đích của bạn. Sau đó tiếp tục tính toán và điều chỉnh kích thước, vị trí của các yếu tố đó theo tỉ lệ. 

Bạn có thể chọn bất kỳ con số tỉ lệ nào mà bạn muốn, theo mình thì bạn cứ chọn con số nào mà nó đem lại kết quả tương đối theo bố cục ban đầu của bạn, dĩ nhiên bố cục như thế nào thì tùy vào thẩm mỹ của bạn rồi, vì như mình có nói ở trên, những con số tỉ lệ không giúp bạn quyết định bố cục nên đặt ở đâu, chúng chỉ giúp bạn sắp xếp vị trí và kích thước mọi yếu tố cho hợp lý hơn. Quyết định vẫn là ở bạn. Mình sắp xếp vị trí theo như hình bên trên, và bây giờ chúng ta bắt đầu tính toán tỉ lệ nào!

Xác định tỉ lệ các yếu tố chính trong layout

1. Kích thước trang giấy

Những trang giấy tiêu chuẩn như A3, A4, A5... đều được quy định và tính toán theo tỉ lệ 1/1.414, bạn cũng có thể sử dụng tỉ lệ này tùy ý bạn. Ở đây mình sử dụng tỉ lệ 1/1.618 để poster trông dài hơn. Như vậy, nếu mình xác định kích thước của 1 chiều là 18cm (ứng với 1), thì chiều còn lại sẽ là 18 x 1.618 = 29cm. 

Chúng ta có khổ giấy để làm việc là 29x18 cm. 

2. Áp dụng tỉ lệ lặp lại

Tiếp theo, chúng ta sẽ chia khoảng cách theo chiều ngang cho hình cô gái, khoảng trống ở giữa, phần hình (chai bia + ly) và phần chữ.

Ở đây mình muốn thành phần chính đập vào mắt người xem trước hết là hình cô gái, nên cho phần đó lớn nhất. Tiếp theo là phần sản phẩm, và nhỏ nhất là khoảng trống ở giữa. 

Như mình đã nói ở trên, tỉ lệ 1/1.84 được dùng để tính khoảng cách, chúng ta có thể thực hiện như sau: 

Cách 1:

Chúng ta có các con số tương ứng 20, 37, 68 được chia làm các phần bằng nhau. Tổng chúng ta có: 20 + 37 + 68 = 125 (phần)

Chiều ngang trang giấy là 29 cm → 1 phần ứng với 29 / 125 = 0.232 cm

→ 20 phần, ứng với: 0.232 x 20 = 4.64 cm ~ 4.6 cm (làm tròn cho dễ)

→ 37 phần, ứng với: 0.232 x 37 = 8.584 cm ~ 8.6 cm

→ 68 phần, ứng với: 0.232 x 68 = 15.776 cm ~ 15.8 cm (hoặc phần còn lại chính là 68, khỏi tính!)

Cách 2:

Dùng trực tiếp con số 1.84 để tính, chúng ta có: 

→ 29 : 1.84 = 15.76 cm ~ 15.8 cm

→ 15.8 : 1.84 = 8.59 cm ~ 8.6 cm

→ 8.6 : 1.84 = 4.67 cm ~ 4.6 cm

Cách dùng 1/1.84 thuận tiện khi chia khoảng cách 20 : 37 : 68, nhưng nếu chia theo kiểu "biến thể" như 20 : 37 : 37 (hoặc tương tự) thì dùng cách 1 (lấy chiều dài chia cho tổng tỉ số) tiện hơn. 

Tiếp tục chia nhỏ các khoảng cách với tỉ lệ lặp lại 1/1.84 theo chiều ngang như trong hình trên. Sau đó, làm tương tự cho chiều dọc.

3. Kết hợp tỉ lệ vàng

Đôi khi việc dùng tỉ lệ 1/1.84 để tính khoảng cách lại không thuận tiện, ví dụ như tính vị trí của chai bia và cái ly. Nếu chọn các con số 20 : 37 : 68 để chia thì không hợp lý. Do đó, mình dùng tỉ lệ 1/1.618

Sau khi tính toán ở bước trên, chúng ta có tổng chiều ngang cho chai bia + khoảng trống ở giữa + cái ly = 5.6 cm

→ Chiều ngang cho cái ly là: 5.6 / (1 + 1.618) = 2.14 cm

→ Chiều ngang cho chai bia + khoảng trống là : 2.14 x 1.618 = 3.46 cm (phần còn lại)

Sau đó, bạn tiếp tục chia tỉ lệ cho chai bia và khoảng trống. Ở đây khoảng trống rất nhỏ so với chai bia, nên mình chọn tỉ lệ 68:20

Cứ như thế, bạn chia tỉ lệ cho tất cả mọi yếu tố trong layout.

Kết luận

Sau khi hoàn tất ví dụ trên, bạn dễ dàng nhận thấy việc sử dụng tỉ lệ không cho bạn biết nên đặt một tấm hình hay một đoạn chữ ở đâu, mà nó chỉ hỗ trợ bạn tính toán xem nếu mình đặt tấm hình ở vị trí đó, khoảng trống đó thì con số tọa độ của nó nên là bao nhiêu cho hợp lý nhất. 

Ngoài ra, bạn cũng có thể dùng tỉ lệ để tính góc quay cho một tấm hình chẳng hạn. Ví dụ lấy 90 độ / 1.618 / 1.618 ~ 35 độ, cho bạn một góc quay lạ nhưng vẫn hợp lý. 

Bạn cũng có thể dùng để tính tỉ lệ giữa các vòng tròn trang trí như sau: Nếu đường kính của hình tròn lớn nhất sau khi tính toán là 5cm, thì các hình tròn tiếp theo có thể có đường kính là: 5 / 1.414 = 3.5cm, 3.5 / 1.414 = 2.5cm, 2.5 / 1.141 = 1.8cm ... tùy theo bạn chọn tỉ lệ nào để chia. 

Hoặc bạn cũng có thể dùng tỉ lệ để tính diện tích các yếu tố nếu như chúng không phải là hình tròn hoặc hình chữ nhật (tức các hình "vuông vức").

Tóm lại, việc dùng tỉ lệ giúp bạn xác định kích thước, đặt để, xê dịch các yếu tố trong layout với những thông số hợp lý, có chủ đích chứ không tùy tiện. Và khi đã quen rồi thì bạn không cần tính toán cụ thể, mà chỉ cần nhắm bằng mắt cũng cho một layout hợp lý, đẹp hay không thì còn tùy thẩm mỹ của bạn.

Hình ảnh và bài gốc của tác giả hoangngoc374 (hocviendpi - K21)
Biên tập và chỉnh sửa: Thùy Uyên.